zbiorowa PWN 1983, str. 1008+ilustracje, stan bdb- (piecz¹tki pobiblioteczne - wycofana) Przedmowa Encyklopedia fizyki wspó³czesnej jest pierwsz¹ w Polsce prób¹ przegl¹du zagadnieñ fizyki wspó³czesnej na poziomie, który umo¿liwi korzystanie z niej tym wszystkim czytelnikom, którzy fizykê i matematykê znaj¹ w zakresie szko³y œredniej. Nie jest to encyklopedia w tradycyjnym znaczeniu tego s³owa. Nie ma w niej bowiem hase³ definicyjnych dotycz¹cych poszczególnych pojêæ, zjawisk i praw, s¹ natomiast d³u¿sze artyku³y przegl¹dowe, obejmuj¹ce pewn¹ ca³oœæ tematyczn¹ (np. Cz¹stki elementarne, Magnetooptyka, Kwasy nukleinowe). Artyku³y s¹ pogrupowane tematycznie w dzia³y. Czytelnik, który chcia³by sobie wyjaœniæ jakieœ pojêcie czy termin, mo¿e korzystaæ ze szczegó³owego skorowidza terminów, pojêæ i wzorów, u³atwiaj¹cego znalezienie odpowiedniego miejsca w artykule przegl¹dowym. Fizykê wspó³czesn¹ stanowi zespó³ zagadnieñ, które w obecnej dobie s¹ tematem zainteresowañ i badañ fizyków. W Encyklopedii zosta³y omówione przede wszystkim zagadnienia najciekawsze, b¹dŸ ze wzglêdu na ich wartoœæ poznawcz¹, b¹dŸ te¿ ze wzglêdu na nowe i wa¿ne zastosowania w fizyce szeroko pojêtej, w technice i w ¿yciu codziennym. Spotykamy siê czêsto z pogl¹dem, ¿e na pograniczu fizyki i innych nauk przyrodniczych powsta³o szereg specjalnoœci, jak astrofizyka, biofizyka, geofizyka, chemia kwantowa itd. Pisz¹cemu te s³owa wydaje siê, ¿e s¹ to w³aœciwie nowe ga³êzie fizyki, która w postêpuj¹cym od dawna procesie integracji wch³ania dyscypliny uwa¿ane przez jakiœ czas za niezale¿ne ga³êzie wiedzy. I tak np., gdy w latach trzydziestych naszego stulecia dziêki rozwojowi fizyki j¹drowej uda³o siê wskazaæ Ÿród³o energii gwiazd, czêœci¹ fizyki sta³a siê astrofizyka, natomiast czêœæ astronomii zajmuj¹ca siê badaniem ruchu cia³ niebieskich sta³a siê czêœci¹ fizyki jeszcze w czasach Newtona. Podobnie, gdy dziêki mechanice kwantowej uda³o siê zrozumieæ budowê atomów i cz¹steczek oraz istotê wi¹zañ chemicznych przez sprowadzenie procesów chemicznych do kwantowych elektromagnetycznych oddzia³ywañ elektronów, ga³êzi¹ fizyki sta³a siê w znacznej mierze chemia. Wracamy wiêc powoli do pierwotnego znaczenia fizyki jako wszechogarniaj¹cej nauki o ca³ej przyrodzie, (gr. physis natura')- W taki w³aœnie sposób pojmowano fizykê przez stulecia. Na przyk³ad typowy siedemnastowieczny podrêcznik fizyki Traite de physi¹ue Jac¹uesa Rohaulta, wydany w Pary¿u w 1671 r., zawiera nie tylko fizykê sensu stricto, lecz tak¿e kosmologiê, astronomiê, meteorologiê, geografiê, fizjologiê i medycynê. Z piœmiennictwa polskiego przypominamy piêkn¹ definicjê fizyki z gimnazjalnego podrêcznika fizyki wydanego w Wilnie w 1825 r., napisanego przez Feliksa Drzewiñskiego, profesora Uniwersytetu Wileñskiego: „Fizyka nazwisko nauki pochodz¹ce od wyrazu greckiego Physis, natura, przyrodzenie, oznacza naukê poznawania natury. Przyrodzeniem, albo natur¹ zmys³ow¹, zowiemy to wszystko cokolwiek dzia³a na zmys³y nasze, i sprawuje w nas czucie. Wszystkie wiêc rzeczy nas otaczaj¹ce, których siê dotykamy, na które patrzymy, to co s³yszymy, co dzia³a na zmys³y smaku, i powonienia, wszystko to stanowi naturê zmys³ow¹, i poznawanie tego wszystkiego do Fizyki nale¿y. Przeto Fizyka jest nauk¹ poznawania rzeczy œwiat sk³adaj¹cych, badania i dochodzenia ich w³asnoœci. Rzeczy sk³adaj¹ce œwiat fizyczny, to jest zmys³om naszym dostêpny, s¹ niezmiernie liczne, i rozrnaitómi w³asnoœciami obdarzone. Ca³a ziemia i czêœci j¹ sk³adaj¹ce, istoty na niey i wewn¹trz jey umieszczone, niebo i to co na niem postrzegamy, powietrze w którem ¿yjemy, budowa nas samych i innych podobnych nam jestestw, to wszystko stanowi œwiat zmys³owy. W epokach zaczêcia nauk, badania tych wszystkich rzeczy stanowi³y jedn¹ naukê, maj¹c¹ ogólne nazwisko Fizyki: tak¹ mia³y fizykê staro¿ytne narody Egipcyan, Greków i Rzymian. Poznawaniem coraz bli¿ey ty³u rozlicznych przedmiotów, i odkrywaniem w nich coraz wiêcej nowych w³asnoœci, gdy nauka z czasem uzros³a, i sta³a siê bardzo obszern¹, uczeni wieków póŸnieyszych podzielili j¹ na wiele odnóg, albo czêœci, z których g³ównieysze s¹ nastêpuj¹ce: lód Nauka uwa¿ania nieba, albo raczey po³o¿eñ, ruchów, i postaci bry³ œwiat³ych widzianych, w przestrzeni niebios; tê czêœæ fizyki Astronomij¹ nazywamy. 2re Oznaczanie kszta³tów istot znayduj¹cych siê na ziemi i w ziemi, w wodzie i powietrzu, nale¿y do oddzia³u Fizyki, zwanego History¹ nataraln¹. 3cie Uwa¿anie wewnêtrzney budowy tych istot, stanowi naukê zwan¹ Anatomij¹. 4te Dochodzenie pierwiastków, czyli nayprostszych czêœci, z jakich siê sk³adaj¹ istoty w naturze, i na jakie ostatecznie rozebraæ siê, rozdzieliæ, albo roz³o¿yæ mog¹, jest przedmiotem Chemii." Wzorem naszych przodków sprzed 150 lat przedstawiamy zatem Czytelnikom encyklopediê traktuj¹c¹ o tak szeroko pojêtej fizyce, a tak¿e ojej wielorakich zwi¹zkach z technik¹. Jak powiedzieliœmy wy¿ej, zak³adamy u Czytelnika w zasadzie znajomoœæ fizyki i matematyki na poziomie szko³y œredniej. Nie ma wiêc w Encyklopedii wyjaœnienia takich pojêæ i zagadnieñ, jak np. si³a, prêdkoœæ, prawo Ohma, prawo Coulomba, co nie oznacza, ¿e elementarne pojêcia nie s¹ czasem przypominane w kontekœcie omawiania innych zagadnieñ. Encyklopedia fizyki wspó³czesnej stanowi w pewnym sensie uzupe³nienie trzytomowej Ekcyklopedii fizyki w tradycyjnej formie, jak¹ wyda³o Pañstwowe Wydawnictwo Naukowe przed kilku laty. Encyklopediê otwiera kilka artyku³ów wprowadzaj¹cych w podstawowe pojêcia, prawa i strukturê fizyki oraz charakteryzuj¹cych fundamentalne wielkie teorie fizyki wspó³czesnej. Nastêpne artyku³y s¹ uporz¹dkowane w dzia³y traktuj¹ce o obiektach fizycznych w porz¹dku wzrastaj¹cych rozmiarów i z³o¿onoœci, od cz¹stek elementarnych, przez j¹dro atomowe, atom, cz¹steczkê do z³o¿onych struktur biologicznych, za którymi nastêpuj¹ dzia³y obejmuj¹ce artyku³y o Ziemi jako planecie oraz o Wszechœwiecie. Pomys³ opracowania Encyklopedii fizyki wspó³czesnej narodzi³ siê w koñcu 1973 r. We wstêpnym stadium opracowania za³o¿eñ programowych Pañstwowe Wydawnictwo Naukowe uzyska³o obszerne wypowiedzi ankietowe od kilkudziesiêciu wybitnych specjalistów z ró¿nych dziedzin fizyki. Zebrane cenne uwagi pozwoli³y na opracowanie wstêpnego zestawu artyku³ów has³owych, który w trakcie pracy nad Encyklopedi¹ nabra³ ostatecznego kszta³tu. Dodajmy, ¿e w ci¹gu kilku lat przygotowywania artyku³ów nastêpowa³ postêp w wielu dzia³ach fizyki tu omawianych, co nak³ada³o na autorów powa¿ny obowi¹zek uaktualniania tekstów. Encyklopedia fizyki wspó³czesnej, pierwsza publikacja tego typu na naszym rynku ksiêgarskim, mog³a powstaæ tylko dziêki ¿yczliwemu stosunkowi i pomocy wielu osób, których nie sposób wymieniæ, a którym sk³adamy w tym miejscu gor¹ce podziêkowanie. Ostateczny os¹d wartoœci dzie³a nale¿y do Czytelników, którym ¿yczymy przyjemnej i po¿ytecznej lektury. Andrzej Kajetan Wróblewsk
|